Inleiding toetssteenmethode

Toetsen met de toetssteen is een methode waarmee aangetoond kan worden of een metaal edel of onedel is. Ook het gehalte aan edelmetaal kan met de toets bepaald worden zonder dat het voorwerp beschadigt. Deze methode werd in een simpele uitvoering al in de oudheid door onder andere de Egyptenaren gebruikt om vervalsingen te ontmaskeren. De methode kan beschouwd worden als een combinatie van vergelijking van kleur en van chemische resistentie tegen zuuraantasting. Het op de toetsteen aangebrachte edelmetaal van onbekend gehalte wordt vergeleken met dat van een bekend gehalte. Aan het verschil in kleur en aantasting kan een conclusie omtrent het gehalte verbonden worden. Het toetsen is eenvoudig in uitvoering, maar voordat er een correcte conclusie over het gehalte van een voorwerp kan worden genomen, is veel ervaring vereist. Benodigdheden bij het toetsen zijn: toetsnaalden (waarvan het gehalte nauwkeurig bekend is), een toetssteen (lydiet), toetszuren en voldoende, liefst noorderlicht. Voor een toets kan worden uitgevoerd, moet het te toetsen voorwerp plaatselijk licht aangevijld worden om evt. opperlagen te verwijderen. Deze kunnen de toetsuitslag namelijk sterk beïnvloeden.

De zilvertoets

De zilvertoets bestaat uit twee onderdelen: met behulp van zuur kijken of er zilver in het voorwerp zit en door kleurvergelijking het gehalte bepalen. Voor het eerste moet het voorwerp goed aangevijld worden om een evt. opperlaag te verwijderen. Er wordt een toetsstreek van precies dat aangevijlde plekje op de toetssteen gezet. Als er nu zilverwit toetswater op de streek wordt aangebracht, ontstaat er een blauw-witte neerslag als het voorwerp zilver bevat. Als het voorwerp onedel is, verdwijnt de toetsstreek volledig. Om het gehalte te bepalen wordt gebruik gemaakt van kleurvergelijking. De toetsstreek van het (aangevijlde) voorwerp wordt ingesloten door toetsstreken van de zilvernaald van het vermoedelijke gehalte. Door goed de kleuren te vergelijken kan nu het gehalte bepaald worden. Hoe geler de toetsstreek, hoe lager het gehalte. Dit wordt veroorzaakt door de bijzet van koper aan het zilver. Vaak is er meer dan een toetsstreek nodig om het juiste gehalte te bepalen.

De goud/platinatoets

Er wordt een toetsstreek van het plaatselijk aangevijlde voorwerp op de toetssteen gezet door het voorwerp stevig over de toetssteen te wrijven. Daarnaast wordt een streek van de toetsnaald gezet waarvan de kleur en (vermoedelijk) het gehalte overeenkomen met de streek van het voorwerp. De twee toetsstreken worden nu nauwkeurig op kleur vergeleken. Komt de kleur niet overeen, dan wordt er met een andere toetsnaald een nieuwe streek naast gezet. De streek van het voorwerp staat nu in het midden. Vervolgens wordt er met een glazen staafje een druppel toetszuur van de juiste sterkte (overeenkomend met het vermoedelijke gehalte) op de streken aangebracht. Onmiddellijk na het opbrengen van het toetszuur wordt een glazen staafje met een druppel water gepakt. Op het moment dat het verschil van inwerking van het zuur op de toetstreken het grootst is (bij platina na verwarming van de toetssteen), wordt de chemische reactie gestopt door de druppel water aan het toetszuur toe te voegen. De toetsstreken worden voorzichtig met een papieren tissue afgedept. Nu kan het resultaat grondig bekeken worden. De toetsstreek waarop het zuur het minst heeft ingewerkt, is het hoogst van gehalte.

Inleiding (zilver)

Bij menig internationaal laboratorium in de goud- en zilverindustrie, wordt het zilvergehalte in legeringen geanalyseerd d.m.v. de potentiometrische zilvertitratie. Door de grote nauwkeurigheid, de snelheid en de eenvoud van de methode is dit internationaal de standaard methode om het zilvergehalte te bepalen en als zodanig ook beschreven in een internationale norm. De methode wordt toegepast op zilverlegeringen die gebruikt worden voor sieraden en gebruiksvoorwerpen. In aangepaste vorm kunnen echter ook fixeer- en ontwikkelbaden worden geanalyseerd.

Inleiding (goud)

De cupellatie is al sinds enkele eeuwen de standaardmethode om het goudgehalte van een legering te bepalen. Deze in een internationale norm vastgelegde methode heeft een hoge nauwkeurigheid. De cupellatie wordt gebruikt als controle van ter keuring aangeboden goudlegeringen. Daarnaast kunnen ook gehaltebepalingen op bijv. baren en boorsels worden uitgevoerd.